Vijffactorenmodel

Vijffactorenmodel, in het Engels Five-Factor Model (FFM), is een invloedrijk kader in de persoonlijkheidspsychologie dat vijf brede dimensies beschrijft waarmee individuele verschillen in gedrag en temperament kunnen worden verklaard. De vijf factoren zijn openheid voor ervaringen (neugier, creativiteit en intellectuele interesse), zorgvuldigheid (conscientiousness; ordelijkheid, doelgerichtheid en betrouwbaarheid), extraversie (sociaal, assertief en energiek), aangenaamheid (agreeableness; cooperatief en empathisch) en neuroticisme (emotionele stabiliteit; gevoeligheid voor stress en negatieve emoties).

Ontstaan en ontwikkeling: Het vijffactorenmodel werd grotendeels uitgewerkt door Robert McCrae en Paul Costa in de jaren 1980 en 1990, gebaseerd op lexicale studies en vervolgens empirisch getoetst in talrijke populaties. Sindsdien is het wereldwijd herhaaldelijk bevestigd en toegepast in uiteenlopende contexten, van klinische diagnostiek tot arbeidspsychologie en onderwijs. Het model geldt als superordinatie van vele kleinere persoonlijkheidsintrapsychische theorieën en dient als breed bruikbaar referentiepunt voor vergelijkbare onderzoeken.

Metingen en operationalisatie: Het model wordt gemeten met instrumenten als NEO-PI-R, NEO-PI-3, het Big Five Inventory (BFI) en korte IPIP-schalen. Per factor krijgt iemand een score die betrekking heeft op de mate van aanwezigheid van die eigenschap. Deze scores kunnen worden gebruikt voor individuele beoordeling, onderzoek en vergelijking tussen groepen.

Kritiek en beperkingen: Aanknopingspunten voor kritiek zijn onder meer culturele bias, variatie in interpretatie van factoren over talen en culturen, en de kritiek dat het model mogelijk niet alle relevante persoonlijkheidsdimensies omvat. Bovendien kan situatie-afhankelijk gedrag niet volledig worden verklaard door vijf factoren; alternatieve modellen zoals HEXACO introduceren aanvullende dimensies.

Toepassingen: Het vijffactorenmodel wordt veel gebruikt in onderzoek, HR-praktijk, teamontwerp, loopbaanbegeleiding en klinische settings. Het biedt een eenvoudig te interpreteren raamwerk voor het beschrijven en vergelijken van persoonlijkheidskenmerken.