Verdedigingsgedrag

Verdedigingsgedrag is het gedrag dat door een individu of groep wordt ingezet om zichzelf, verwanten of bezit te beschermen tegen waargenomen bedreiging, schade of verlies. Het komt voor bij mensen en dieren en omvat instinctieve, cognitieve en sociale reacties die de kans op overleving of voortzetting van doelen kunnen vergroten.

In de ethologie en dierenpsychologie verwijst verdedigingsgedrag naar het geheel van reacties dat volgt op een waargenomen dreiging. Typische mechanismen zijn vechten (agressie gericht op de bedreiging), vluchten (weghalen of ontsnappen), bevriezen of immobilisatie om naderend gevaar te vermijden, en vermijding of ontwijking uit een bedreigde omgeving. Dieren gebruiken vaak signalen zoals alarmkreten, waarschuwingsposturen, afweer, camouflage en afschrikking (bijvoorbeeld waarschuwingskleuren of giftige stoffen) om indruk te maken en de dreiging af te wenden.

Verdedigingsgedrag wordt getriggerd door perceptie van dreiging, pijn, verlies of concurrentie, en kan variëren per soort, context en individuele ervaring. Het gedrag streeft naar snelle, doelgerichte bescherming en kan adaptieve of maladaptieve vormen aannemen afhankelijk van omgeving en herhaling.

Bij mensen is verdedigingsgedrag nauw verwant aan psychologische verdedigingsmechanismen, zoals ontkenning, rationalisatie of verplaatsing. Daarnaast maakt men onderscheid tussen actieve verdedigingsstrategieën (zoals confronteren) en passieve vormen (vermijding, terugtrekking). Cognitieve evaluatie van dreiging en sociale factoren moduleren deze reacties.

Het begrip is relevant in dierenobservatie, klinische psychologie en veiligheidstrainingen, en wordt bestudeerd in ethologie, neurobiologie en sociale wetenschappen.