Tempoveranderingen

Tempoveranderingen zijn aanpassingen in het tempo van een muziekstuk die tijdens een uitvoering voorkomen. Ze kunnen dienen om expressie te versterken, structuur te accentueren of dramatische contrasten te creëren. Veranderingen kunnen geleidelijk plaatsvinden of plotseling komen, en kunnen zowel in zangerlijke als instrumentale passages voorkomen.

Kernverschijnselen zijn accelerando en versnellen, ritardando en vertragen, en rallentando als geleidelijk langzamer worden. Andere termen zijn rubato, een expressieve vrijheid om even sneller of langzamer te spelen dan het aangegeven tempo, en stringendo, waarbij het tempo juist sneller en indringender wordt. Een stuk kan terugkeren naar het oorspronkelijke tempo met a tempo of tempo primo. Ook tempo giusto of tempo ordinario kan de bedoeling van een stabiel, gelijkmatig tempo aanduiden.

Notatie en uitvoering: tempoveranderingen worden meestal aangegeven met Italiaanse termen in de partituur, zoals accelerando, ritardando, rallentando, rubato, a tempo of tempo primo. Soms wordt een veranderlijk tempo aangegeven met een metrische of symbolische aanwijzing, maar vaak bepaalt de uitvoerder of dirigent hoe strak of flexibel het tempo wordt gehanteerd. Metronoomgebruik kan tijdelijk aangepast worden om de gewenste snelheid te realiseren.

Historisch gezien variëren tempoveranderingen sterk per stijlperiode. In Barok en Klassiek werden tempo’s vaak strikt gevolgd, terwijl Romantiek en moderne muziek vaker uitgebreide rubato en flexibele tempo’s toelaten om dramatiek en expressie te verhogen. Tegenwoordig blijven tempoveranderingen een centraal middel om vorm en gevoel in een stuk te sturen.