Spraakuiting

Spraakuiting is een term uit de linguïstiek die verwijst naar een gesproken uiting die een boodschap overbrengt en een pragmatische functie vervult, zoals het uiten van een stelling, een vraag of een bevel. Een spraakuiting wordt begrepen door zowel wat er letterlijk wordt gezegd als hoe het wordt gezegd.

Een spraakuiting bestaat uit drie componenten: de inhoud (de proposities of wat er wordt gezegd), de context (wanneer, waar en tussen wie er wordt gesproken), en de illocutionaire kracht (de bedoeling of het doel achter de uiting, bijvoorbeeld informeren, verzoeken, beloven of dreigen). Daarnaast spelen prosodische kenmerken zoals intonatie, accent, ritme en volume een belangrijke rol bij de interpretatie.

Spraakuitingen kunnen worden onderverdeeld naar hun formele categorieën en functionele doelen. Typisch onderscheiden linguïsten directe en indirecte uitingen, en binnen de pragmatiek de traditionele vier hoofdtypen: declaratief (een verklaring), interrogatief (een vraag), imperatief (een bevel) en exclamatief (een uitroep). De gekozen vorm en de context bepalen vaak wat de luisteraar uit de uiting afleidt.

Variatie en context zijn cruciaal voor de interpretatie van spraakuitingen. Dialecten, sociolecten, leeftijd en sociale relatie beïnvloeden hoe een uiting wordt opgevat. Ook non-verbale aspecten zoals gebaren en lichaamstaal spelen een rol in de betekenis.

Toepassingen van spraakuiting komen voor in linguïstisch onderzoek, spraakherkenning, dialoogsystemen en forensische linguïstiek. Het vakgebied ligt op het grensvlak van pragmatiek, sociolinguïstiek en fonetiek. Zie ook spraakhandelingstheorie, pragmatiek en sociolinguïstiek.