Rechtvaardigen

Rechtvaardigen is een Nederlands werkwoord dat betekent dat men redenen of argumenten levert voor wat men doet of gelooft, zodat het als rechtmatig of gerechtvaardigd kan worden beschouwd. Het kan verwijzen naar handelingen, beslissingen, uitspraken of standpunten. In de dagelijkse taal wordt gezegd dat iemand zijn handelen rechtvaardigt; in formele context spreekt men ook van de rechtvaardiging van een beslissing of beleid. Het zelfstandig naamwoord is rechtvaardiging.

Historisch verwant aan het woord rechtvaardig komt rechtvaardigen voort uit het begrip recht en gerechtigheid. In de filosofie en rechtswetenschappen wordt rechtvaardigen gebruikt om de geldigheid van een argument of besluit aan te tonen. In de ethiek kan een morele norm worden gerechtvaardigd door redelijkheid, gevolgen of juridische en sociale normen; in de rechtspraak moet de rechtvaardiging aantonen dat een maatregel wettelijk en proportioneel is. Een beoordeling van rechtvaardiging onderzoekt de argumenten, de context en de gewenste uitkomsten.

Gerelateerde termen zijn rechtvaardigheid (het begrip van eerlijkheid en gelijkheid) en verantwoorden (het geven van een verklaring of reden voor een besluit). In theologie kan rechtvaardiging verwijzen naar het idee dat een individu gerechtvaardigd wordt door geloof of genade. Het woord rechtvaardigen heeft dus zowel descriptieve als normatieve functies: het beschrijft hoe mensen redenen geven, en het voorschrijft wat als voldoende reden moet gelden in verschillende contexten.