Realiteit

Realiteit is een term die verwijst naar wat daadwerkelijk bestaat of gebeurt, vaak beschouwd als los van individuele waarnemingen of meningen. In de filosofie wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende niveaus van realiteit: ontologische realiteit (de dingen die bestaan), epistemologische realiteit (wat we kunnen kennen of begrijpen) en perceptuele realiteit (wat we via zintuigen en ervaringen waarnemen).

In de theorieën over realiteit spelen uiteenlopende invalshoeken een rol. Realisme stelt dat er een onafhankelijke werkelijkheid bestaat buiten onze ideeën en waarnemingen. Antirealisme betwijfelt dit en benadrukt dat wat als realiteit geldt mede bepaald wordt door concepten, taal en theorieën. Wetenschappelijke realisme gaat ervan uit dat wetenschappelijke theorieën over een echte, zij het mogelijk onzichtbare, wereld spreken. Constructivisme verlegt het accent naar hoe samenlevingen en individuen realiteit construeren door betekenissen en praktijken. Fenomenologie onderzoekt hoe dingen verschijnen in de bewustzijnservaring, zonder pretenderen conclusies over een onafhankelijke buitenwereld te treffen. Instrumentalism beschouwt theorieën vooral als nuttige hulpmiddelen zonder uitspraken over hun waarheid omtrent de werkelijkheid.

Realiteit manifesteert zich in verschillende domeinen, zoals de fysieke realiteit (materie, krachten, natuurwetten), mentale realiteit (bewustzijn, gedachten en gevoelens) en sociale realiteit (instituties, wetten, normen die bestaan door collectief geloof en handelen). Technologie creëert bovendien virtuele realiteiten, zoals computer- en simulatie-omgevingen, die als realiteit kunnen functioneren binnen bepaalde contexten.

Discussies over realiteit raken aan epistemologie, metafysica en wetenschapsgeschiedenis en blijven eeuwenlang actueel in zowel filosofische als praktische verwijzingen naar wat als “het werkelijk zijn” wordt beschouwd.