Praktijkvariatie

Praktijkvariatie is de variatie in de uitvoering van professionele handelingen in de dagelijkse praktijk. In de gezondheidszorg wordt het toegepast om te beschrijven hoe hetzelfde klinische beeld of dezelfde diagnose leidt tot verschillende diagnostische routes, behandelkeuzes en follow-up, ondanks vergelijkbare patiëntkenmerken en beschikbare richtlijnen. De term verwijst naar verschillen die waargenomen worden tussen zorgverleners, tussen instellingen en tussen regio’s.

Oorzaken van praktijkvariatie zijn divers. Ze kunnen voortkomen uit patiëntgerelateerde factoren zoals leeftijd, comorbiditeit en voorkeuren; uit kenmerken van de zorgverlener zoals ervaring en opleidingsachtergrond; uit organisatorische factoren zoals capaciteit, protocollen en beschikbaarheid van middelen; en uit systeemfactoren zoals financiële prikkels, verzekeringsstructuren en regionale verschillen in toegang tot zorg. Een onderscheid wordt gemaakt tussen variatie die voortkomt uit de zorgbehoefte en die voortkomt uit verschil in werkwijzen of randvoorwaarden. In de literatuur wordt soms gesproken van supply-sensitive variatie en preference-sensitive variatie.

De variatie kan zowel teken zijn van onder- of overgebruik als van gepersonaliseerde zorg die aansluit bij de situatie van de patiënt. Het beoordelen van praktijkvariatie dient vaak als rationeel doel voor kwaliteitsverbetering: ermee op zoek gaan naar overtollige of gemiste zorg, waar mogelijk standaardisatie waar zinvol en veilige, gedeelde besluitvorming bevorderen. In Nederland en andere landen worden variatiepatronen vaak gevolgd met audits, benchmarking en kwaliteitsverbeteringsprogramma’s om verantwoorde variatie te stimuleren en ongewenste verschillen te verminderen.