Objectpositie

Objectpositie is een term uit de taalkunde die verwijst naar de positie van het lijdend voorwerp (en in sommige contexten het meewerkend voorwerp) in een clausule. De objectpositie bepaalt waar het objectstuk in de zin verschijnt ten opzichte van het werkwoord en andere argumenten. De concrete orde varieert per taal en is vaak verbonden met de grote taaltypen SVO, SOV of VSO.

In veel talen is de standaardvolgorde onderwerp - werkwoord - object (SVO). In talen met een preverbale objectpositie kan het object voor het werkwoord verschijnen, bijvoorbeeld onder invloed van nadruk, focus of topicalisatie. Bij zinsdelen met meerdere objecten kan de volgorde veranderen afhankelijk van pragmatisme of syntactische factoren; bij ditransitieve zinnen komt vaak zowel indicatief als preferent IO-DO voor. Pragmatische functies zoals nieuwheid of nadruk kunnen de objectpositie versterken en zo de interpretatie van de zin sturen.

In het Nederlands maakt men onderscheid tussen de basisvolgorde en fronting of verschuivingen van het object. De normale hoofdzinsvolgorde is onderwerp - werkwoord - lijdend voorwerp: Ik lees een boek. Voor nadruk of nieuw informatie kan men het lijdend voorwerp voorop plaatsen: Een boek lees ik graag. Bij meewerkende voorwerpen kan de volgorde veranderen met behulp van pronomen of voorzetselconstructies (bijvoorbeeld Ik geef hem een cadeau versus Ik geef een cadeau aan hem).

Objectpositie is een centraal onderwerp in syntactische analyse, omdat beweging van DP’s naar hogere positionele plaatsen (zoals focus- of topikale posities) betekenisverschillen kan opleveren. Het speelt ook een rol in taalverwerving, taalonderwijs en natuurlijke taalverwerking.