Modaliteitskeuze

Modaliteitskeuze is een term uit de taalkunde die verwijst naar de selectie van modality in een zin. Het beschrijft hoe sprekers of schrijvers de houding ten opzichte van de inhoud uitdrukken, bijvoorbeeld door mogelijkheid, noodzakelijkheid, verplichting of vermogen aan te geven. In het Nederlands ontstaan de belangrijkste modaliteiten doorgaans via modale hulpwerkwoorden en andere middelen die de betrekkelijke houding van de spreker weergeven.

Binnen de taalkunde worden modaliteiten meestal onderverdeeld in epistemische, deontische en dynamische modaliteit. Epistemische modaliteit geeft zekerheid of waarschijnlijkheid aan: bijvoorbeeld “Het kan morgen regenen.” Deontische modaliteit duidt op verplichting of toestemming: “Je moet hier wachten” of “Je mag hier niet roken.” Dynamische of beoordelende modaliteit betreft vermogens en intenties: “Zij kan goed schilderen” of “Hij wil graag meegaan.” Soms worden deze categorieën verschoven of gecombineerd, afhankelijk van de analyse- benadering.

De modaliteitskeuze wordt beïnvloed door tal van factoren, waaronder de spreeksituatie, de mate van zekerheid, de gewenste beleefdheidswaarde, register en tijd/aspect. Negatie, aspect en conditionele context kunnen de keuze eveneens sturen.

In taalonderzoek en natuurlijke taalverwerking wordt modaliteitskeuze vaak geannoteerd en bestudeerd om semantische relaties en vertaalsamenhang beter te begrijpen. Zie ook modaliteit, Nederlandse grammatica en vergelijkende modaliteitsstudies.