spreeksituatie

Spreeksituatie is de sociale en contextuele omgeving waarin spreken plaatsvindt. In de sociolinguïstiek en pragmatiek beschrijft het concept de omstandigheden die bepalen welke taal of variëteit wordt gebruikt, hoe formeel of informeel de interactie is en hoe de communicatie wordt opgebouwd. Het begrip helpt verklaren waarom spraak in verschillende situaties verschillend klinkt en anders verloopt.

Belangrijke elementen van een spreeksituatie zijn onder meer de deelnemers (wie spreekt en wie luistert), de setting en tijd (waar en wanneer het gesprek plaatsvindt), het doel van de communicatie (wat men wil bereiken), en het onderwerp of de act sequence (de volgorde van handelingen en uitingen). Daarnaast spelen de sleutel of toon (formele versus informele houding), instrumentariteiten (taal, dialekt, schriftelijk of mondeling medium), normen van interactie (verwachte beleefdheidsvormen en machtsverhoudingen) en het genre van de gebeurtenis een rol. In de literatuur wordt vaak teruggegrepen op de SPEAKING-model: Setting, Participants, Ends, Act sequence, Key, Instrumentalities, Norms, Genre.

In meertalige of multiculturele contexten beïnvloedt de spreeksituatie sterk de taalkeuze, codewisseling en register. Voorbeelden zijn een klaslokaal (formeel, docent-student, doel: uitleg), een informeel gesprek tussen vrienden (informeel, beperkte machtsverhoudingen), of een sollicitatiegesprek (formeel, nauwkeurig doel en procedure). Het begrip is van belang voor taalonderwijs, taalbeleid, sociolinguïstisch onderzoek en toepassingen zoals communicatieontwerp en sociale interactie-analyse.