Katastrofisering

Katastrofisering is een cognitieve denkstijl waarbij iemand bij voorbaat de ergste uitkomst vermoedt of extreem negatief inschat wat kan gebeuren. Mensen die catastrophiseren, richten hun aandacht op dreiging, overschatten de kans op negatieve gebeurtenissen en onderschatten vaak de eigen mogelijkheden om ermee om te gaan. Het fenomeen komt voor bij angst- en stemmingsstoornissen, maar kan ook in het dagelijks leven voorkomen.

Kenmerkend is een combinatie van drie processen: vergroting van dreiging (de situatie wordt groter en ernstiger voorgesteld dan realistisch is), repetitief piekeren over het gevaar (rumineren) en gevoel van machteloosheid (geen controle voelen). Bij pijnspecifieke catastrophisering gaat vaak vooral de focus naar pijn, met verwachting van extreem veel pijn en beperkt functioneren.

Gevolgen zijn onder meer verhoogde angst, slechtere coping, langere herstelperiodes en minder effectieve behandelingen. Catastrofisering kan de fysiologische stressreactie versterken en bij chronische aandoeningen de klachtenverergering in de hand werken.

Behandeling richt zich op het veranderen van automatische gedachten en maladaptieve overtuigingen. Cognitieve gedragstherapie (CGT) leert realistischere interpretaties en betere coping-vaardigheden; andere benaderingen zoals ACT en mindfulness kunnen catastrophisering verminderen. Voor pijn worden specifieke technieken gebruikt zoals cognitieve herstructurering en gefaseerde blootstelling.

Meetinstrumenten zoals de Pain Catastrophizing Scale (PCS) worden veel gebruikt om catastrophisering te meten, vooral bij chronische pijn. Minder vaak gebruikt zijn andere cognitieve- en angst-gerelateerde schaalvragen.

De term is afgeleid van catastrofe en -isering; in de klinische psychologie werd het begrip ontwikkeld in de jaren vijftig tot tachtig, en sindsdien wordt catastrophisering als onderdeel van cognitieve benaderingen van angst en pijn besproken.