Katalyseert

Katalyseert is de tegenwoordige tijd, derde persoon enkelvoud van het werkwoord katalyseren. In de scheikunde betekent katalyseeren dat een katalysator een chemische reactie versnelt zonder zelf verbruikt te worden. Een katalysator verlaagt de activeringsenergie of biedt een alternatieve reactieroute, waardoor de omzetting sneller verloopt bij een gegeven temperatuur en druk. De katalysator blijft aan het eind van de reactie in principe ongewijzigd aanwezig.

Katalysatoren komen in vele vormen voor. Biologische katalysatoren zijn enzymen; zij versnellen specifieke biochemische processen bij organismen. In de chemie bestaan heterogene katalysatoren (vaak vaste materialen zoals metalen of oxiden) en homogene katalysatoren (oplosbaar in de reagerende vloeistof). Voorbeelden: ijzer als katalysator bij de Haber-Bosch-synthese van ammoniak; nikkel bij industriële hydrogeneringsreacties; palladium bij vele organische omzettingen. Het enzym katalase is een bekende biologische katalysator die waterstofperoxide sneller ontbindt tot water en zuurstof.

Katalyse is belangrijk omdat het reacties mogelijk maakt onder mildere omstandigheden, de efficiëntie verhoogt en de selectiviteit kan verbeteren. Katalysatoren kunnen echter vergiftigd raken of geconsumeerd lijken, en hun activiteit kan afnemen door temperatuur, druk of verkeerde reagentia.

Oorsprong en etymologie: de term katalyse komt uit het Grieks: kata (onder) en lysis (losmaken/ontbinding). De term werd in de negentiende eeuw geïntroduceerd om het verschil tussen ongekatalyseerde en katalytische processen te beschrijven.