Gezag

Gezag is een term die in het Nederlands wordt gebruikt om te verwijzen naar het recht en de macht om anderen te sturen, te beïnvloeden of verantwoordelijk te nemen voor hun gedrag. Het omvat zowel formele als informele vormen van macht en is gebaseerd op een combinatie van legitimiteit, normen en gezaghebbende autoriteiten. In de sociologie en politieke theorie wordt gezag vaak onderscheiden van louter dwang: het is gezag wanneer de ondergeschikten de leiding als rechtmatig accepteren. Een klassieke theorievorm is die van Max Weber, die onderscheid maakte tussen traditioneel, charismatisch en rationeel-legalistisch gezag; alle drie kunnen als legitieme basis dienen voor gezagsuitoefening.

In Nederland en België heeft gezag bovendien een specifieke juridische betekenis: ouderlijk gezag betreft de bevoegdheid en plicht tot verzorging en opvoeding van een minderjarige. Het gezag omvat onder meer vertegenwoordiging van het kind en het nemen van belangrijke beslissingen. Gewoonlijk wordt ouderlijk gezag gezamenlijk uitgeoefend door beide ouders; na scheiding blijft gezamenlijk gezag mogelijk, tenzij de rechtbank anders beslist. Scholen, zorgaanbieders en andere instellingen oefenen ook gezag uit binnen hun taken, zoals toezicht en begeleiding.

Gezag blijft zo een combinatie van persoonlijke relatie en wettelijke bevoegdheid: het drukt een erkende macht uit die door overtuiging en verantwoordelijkheid wordt gedragen, maar kan bij misbruik of verlies van legitimiteit ter discussie komen te staan.