tenzij

Tenzij is een voegwoord in het Nederlands dat een uitzondering of voorwaarde aangeeft. Het betekent ongeveer “behalve als” of “niet, tenzij” en wordt gebruikt om aan te geven dat een bewering of regel niet geldt onder een bepaalde voorwaarde. In een zin met tenzij komt de bijzin met de voorwaarde meestal na de hoofdzin, en de bijwoordelijke tijd van de bijzin bepaalt de relatie tussen de twee delen. Voorbeelden: Je mag naar binnen, tenzij je lawaai maakt. De afspraak geldt morgen, tenzij anders afgesproken.

De precieze herkomst van het woord tenzij is onzeker. Het wordt vaak gezien als een samenstelling die in oudere vormen van het Nederlands versmolten is uit uitdrukkingen die “ten zij/dat” betekenden, wat later evolueerde naar de enkele term tenzij. In het dagelijks taalgebruik komt tenzij zowel informeel als formeel voor, en het is gangbaar in zowel spraakkunst als geschreven taal.

In juridische en administratieve taalfuncties fungeert tenzij vaak als standaardkader voor uitzonderingen op algemene regels. Daar dient het duidelijk aan te geven onder welke omstandigheden eenregel niet geldt. Tenzij kan worden vervangen door expliciete formuleringen zoals “behalve als” of, in formele context, “uitgezonderd dat”, maar deze vervanging vereist vaak een herformulering van de zin. In andere talen heeft tenzij directe equivalenten zoals in het Engels “unless” en in het Duits “es sei denn,” die dezelfde logische relatie uitdrukken.