Compositionaliteit

Compositionaliteit is een principe in de semantiek en de filosofie van taal dat stelt dat de betekenis van een samengestelde uitdrukking volledig bepaald wordt door de betekenissen van de onderdelen en door de manier waarop deze onderdelen syntactisch met elkaar verbonden zijn. Het idee onderstreept dat complexe betekenissen kunnen worden afgeleid uit eenvoudige, herhaalbare regels.

Het principe wordt vaak geassocieerd met Frege, die betoogde dat de betekenis van een samengestelde uitdrukking functioneel afhankelijk is van de betekenissen van de onderdelen en de wijze van samenstelling. In de formele traditie wordt compositionaliteit vaak geformuleerd als: de betekenis van een uitdrukking is de betekenis van zijn onderdelen toegepast volgens de syntactische structuur.

Een eenvoudig voorbeeld is de frase "de groene appel": de betekenis van de hele uitdrukking volgt uit de betekenissen van "groene" en "appel" en de wijze waarop kwalificatie functorieel op een zelfstandig naamwoord werkt. Complexere zinsconstructies kunnen worden gemodelleerd met hulpmiddelen zoals lambda-calculus, waarbij functies op argumenten worden toegepast om zo de betekenis stap voor stap op te bouwen.

Toepassingen van compositionaliteit komen voor in de formele semantiek, waar men systematische normen zoekt voor de betekenissen van zinnen, in de linguïstische theorieën van betekenis en in computerwetenschappen voor de operationele semantiek van programeertalen en natuurlijke taalverwerking.

Uitdagingen voor de theorie bestaan uit idiomatische uitdrukkingen en contextafhankelijke betekenissen, die lijken af te wijken van een volledig compositionalistisch verslag. In dergelijke gevallen worden lexicale idiomen, polysemie en dynamische contexten vaak op hun eigen wijze geïntegreerd in de theorie.