Behavioristische

Behavioristische verwijzing betitelt theorieën en benaderingen die uitgaan van het gedrag dat direct waarneembaar is. Het behaviorisme richt zich op leerprocessen en gedragsveranderingen die verklaard kunnen worden door stimuli uit de omgeving en door bekrachtiging, met weinig tot geen aandacht voor innerlijke ervaringen zoals gevoelens of gedachten.

De kernideeën van het behavioristische gedachtegoed zijn onder andere dat leren voornamelijk plaatsvindt via conditionering. Klassieke conditionering (bij Pavlov en later andere wetenschappers) beschrijft hoe een neutrale prikkel geassociateerd raakt met een reactie. Operante conditionering (onder meer uitgewerkt door Skinner) legt uit hoe consequent belonen of straffen het gedrag beïnvloedt. Bekrachtigers kunnen onmiddellijk zijn of in de tijd gespreid, en verschillende bekrachtigingsschema’s geven verschillende leerpatronen.

Historisch ontstond het behaviorisme in de eerste helft van de 20e eeuw, vooral in de Verenigde Staten met belangrijke figuren als John B. Watson en later B. F. Skinner. In Duitstalige en Nederlandse contexten werd het als een wetenschappelijke koers gepresenteerd die introspectie en oncontroleerbare mentale toestanden buiten beschouwing gelaten. Het heeft veel invloed gehad op onderwijspraktijken, gedragsklinieken en opvoedingsmethoden, waar vaak directe leerervaringen en structuur centraal stonden.

Kritiek op het behaviorisme wijst op het onderwaarderen van cognitieve processen, emoties en biologische factoren die gedrag mede beïnvloeden. In latere stromingen werd een meer cognitieve en sociaal-leren benadering ontwikkeld, terwijl sommige elementen van het behaviorisme nog steeds worden toegepast in therapie, training en educatie.