wetmatigheden

Wetmatigheden zijn algemene regelmaat in de natuurlijke wereld die wetenschappers proberen te vangen met systematische uitspraken. Ze beweren dat bepaalde relaties tussen verschijnselen onder gegeven condities altijd, of bijna altijd, gelden. In de filosofie van de wetenschap worden ze vaak aangeduid als wet- of nomologische wetten. Er bestaan verschillende typen: deterministische (universele) wetten die zonder toeval gelden, en probabilistische of statistische wetten die uitspraken doen over waarschijnlijkheden en frequenties in steekproeven of populaties.

In de moderne wetenschap dienen wetmatigheden als basis voor verklaring en voorspelling. Ze helpen theorieën te structureren, experimenten te ontwerpen en verwachtingen te toetsen. Vaak zijn wetten idealisaties: ze gelden in afgebakende domeinen en onder bepaalde condities, en kunnenbrede, maar niet absolute, toepasbaarheid hebben. Om die reden kunnen wetten veralgemeningen zijn die onder bepaalde randvoorwaarden geldig blijven. Ook bestaan er contingente wetten die mogelijk veranderen bij nieuwe inzichten of voorwaarden.

Voorbeelden van klassieke wetmatigheden zijn behoudswetten (zoals behoud van energie en moment van impuls), wetten uit de natuurkunde (Newton's wetten van beweging), en gaswetten (Boyle’s en Charles’ wetten die leiden tot de ideale gaswet). In de chemie, biologie en kosmologie verschijnen vergelijkbare regelmatigheden die binnen specifieke domeinen voorspelbaar blijken.

Filosofisch debat gaat over de aard van wetmatigheden: zijn zij noodzakelijk waar, of contingent en afhankelijk van onze representaties en domeinen? Fibonacci’s of statistische wetten laten zien dat regelmatigheden ook probabilistisch kunnen zijn. Moderne natuurkunde erkent zowel deterministische als probabilistische wetten, afhankelijk van de theorie en context.