tijdwaarneming

Tijdwaarneming is het proces waarmee mensen de duur van gebeurtenissen ervaren en beoordelen. Het omvat de subjectieve flow van tijd, die kan afwijken van kloktijd en zich uitstrekt van milliseconden tot meerdere seconden, afhankelijk van de taak, context en sensorische modaliteit (bijv. visueel of auditief).

Modellen van tijdwaarneming leggen uit hoe duurbeoordelingen ontstaan. Een veelbesproken mechanisme is het pacemaker-accumulator-model: een intern klokje geeft tikken af die door een teller worden opgetekend, waardoor de waargenomen duur proportional is aan het aantal tikken. Verhoogde arousal of concentratie kan de tikfrequentie verhogen en zo de duur langer doen lijken; aandachtige belichting aan de taak kan de telling beïnvloeden en de waargenomen tijd nauwkeuriger maken.

Onderzoeksmethoden omvatten verschillende taken en paradigmas, zoals verbale duurinschatting, tijdreproductie (een door de proefpersoon gewenste duur nabootsen) en tijdproductie (een gewenste duur laten ontstaan). Er wordt onderscheid gemaakt tussen prospective timing (de proefpersoon weet dat tijd beoordeeld zal worden en richt zich op de duur) en retrospective timing (de duur wordt achteraf ingeschat zonder voorafgaande taakgerichte aandacht).

Factoren die tijdwaarneming beïnvloeden, zijn onder meer aandacht, arousal, emotionele toestand, cognitieve belasting, leeftijd en sensorische modality. Neurologisch gezien spelen het basale ganglia-corticostriata-netwerk en de cerebellaire circuits een rol, met differentiatie tussen sub-seconde en supra-seconde timing en dopamineregeling in de verwerking.

Tijdwaarneming heeft toepassingen in psychologie, neurologie en dagelijks leven, en vertoont systematische biases zoals Vierordt’s law, waarbij korte intervallen vaak overschatten en lange onderschatten.