sugukromosoompaar

Het sugukromosoompaar, vaak aangeduid als het geslachtschromosoompaar, is het chromosoompaar dat bij de meeste organismen het geslacht en de voortplanting reguleert. Bij de mens en veel zoogdieren bestaat het uit twee chromosomen: X en Y. Over het algemeen hebben vrouwen twee X-chromosomen (XX) en mannen één X- en één Y-chromosoom (XY). Het Y-chromosoom bevat doorgaans de genen die betrokken zijn bij mannelijke ontwikkeling, waaronder het SRY-gen dat de ontwikkeling van de testes kan starten. Het X-chromosoom draagt veel genen die betrokken zijn bij diverse functies, waaronder ontwikkeling en gezondheid.

Recombinatie tussen X en Y vindt slechts plaats in de pseudoautosomale regio's aan de uiteinden van de chromosomen; elders verloopt recombinatie bijna niet, wat tot divergentie tussen X en Y heeft geleid. Dosagecompensatie via X-inactivatie (Lyonisatie) zorgt ervoor dat vrouwen niet twee keer zoveel van X-gebonden genen tot zich nemen als mannen; in elke cel wordt doorgaans één X-chromosoom stilgelegd.

Inhoudelijke variaties bestaan: Turner-syndroom (45,X) wanneer een ontbrekend X-chromosoom aanwezig is in vrouwen; Klinefelter-syndroom (47,XXY); overige varianten zoals 47,XXX of 47,XYY. Structurele afwijkingen zoals deleties of duplicaties kunnen leiden tot verschillende klinische kenmerken.

Andere taxonomische systemen bestaan, bijvoorbeeld bij vogels waar het ZW-systeem geldt (ZW bij vrouwtjes en ZZ bij mannetjes). Het sugukromosoompaar speelt een centrale rol in seksbepaling, reproductie en gerelateerde genetische aandoeningen en blijft een belangrijk onderwerp in genetica en geneeskunde.