prescriptiviteit

Prescriptiviteit verwijst naar de eigenschap van uitspraken, regels of normen die voorschrijven wat men zou moeten doen, hoe men zich hoort te gedragen, of hoe iets gebruikt of toegepast behoort te worden. In de taal- en normatieve context onderscheidt men vaak tussen prescriptieve en descriptieve invalshoeken: prescriptiviteit geeft richting en verplichting, descriptiviteit beschrijft wat daadwerkelijk gebeurt of wat men zegt dat gebeurt.

In de taalkunde is prescriptiviteit bekend als prescriptieve grammatica, waarin regels worden opgesteld over het juiste taalgebruik. Voorbeelden zijn regels tegen eindigen met een prepositie, tegen dubbele ontkenningen, of tegen onterecht splitsen van infinitieven. Deze regels maken deel uit van een lange traditie van taalnormen die taalgebruikers aansporen tot een “correct” stijl. Historisch bedeelde de 18e eeuwse grammaticatraditie, met werken van onder meer Robert Lowth en Lindley Murray, de moderne normatieve benadering. Tegenwoordig ligt de nadruk vaker op descriptieve taalwetenschap, die onderzoekt hoe taal in praktijk wordt gebruikt en welke variatie er bestaat, terwijl prescriptieve regels nog steeds voorkomen in onderwijs en formele communicatie, maar doorgaans met meer aandacht voor sociolinguïstische context en verandering.

In de ethiek en taalfilosofie verwijst prescriptiviteit naar de normatieve kracht van morele uitspraken: uitspraken die niet alleen beschrijven maar ook bevelen, aanbevelen of verplichtingen inroepen. In de metaethiek wordt vaak verwezen naar prescriptivisme, bijvoorbeeld in de theorie van R. M. Hare, die morele oordelen als universeerbare aanbevelingen beschrijft. Kritieken richten zich op de hallmarks van normative kracht, de relatie met redelijkheid en de mogelijkheid van providadhangen tussen taal en handelen, en op alternatieve benaderingen zoals expressivisme.