overheidsbudgetten

Overheidsbudgetten zijn de plannen van een overheid waarin inkomsten en uitgaven voor een bepaald boekjaar of begrotingsperiode vastgelegd worden. Ze bepalen welke beleidsthema’s prioriteit krijgen en hoe openbare diensten gefinancierd worden.

Inkomsten komen uit belastingen, premies, andere heffingen, rentebaten en leningen. Uitgaven zijn onderverdeeld in lopende uitgaven (zoals sociale zekerheid, onderwijs, zorg, defensie) en investeringsuitgaven (infrastructuur, kapitaalgoederen). De bereidheid en de mogelijkheid om geld uit te geven hangen af van economische omstandigheden en beleidsprioriteiten.

Het begrotingsproces omvat: opstellen door ministeries, goedkeuring door de regering, indienen bij het parlement, debat en vaststelling via een begrotingswet. Veel landen gebruiken een meerjarenraming (drie tot vijf jaar) om inkomsten en uitgaven te plannen. Het toezicht en de uitvoering liggen bij departementen, met controle door de Algemene Rekenkamer en parlementaire commissies. Transparantie en verantwoording zijn hierbij centrale randvoorwaarden.

Budgettaire tekorten of overschotten ontstaan wanneer inkomsten onvoldoende zijn om uitgaven te dekken of wanneer er sprake is van een meevaller. Tekorten worden meestal gedekt door staatsleningen of pouzes uit reserves; overschotten kunnen worden aangewend voor aflossing van schuld of voor reserves. Dit beïnvloedt de staatsschuld en kredietwaardigheid.

Er bestaan verschillende begrotingsstijlen: traditioneel kasbudget (line-item budgeting) en program-budgeting of resultaatstgericht begroten. Daarnaast wordt in veel systemen gewerkt met een meerjarenbegroting om beleid en financiën op lange termijn te koppelen. Lokale en regionale overheden hebben vaak een vergelijkbare begrotingscyclus en begrotingstaken. Belangrijke uitdagingen zijn realistische inkomstenramingen, conjunctuurafhankelijkheid, transparantie, rechtmatigheid en evaluation van beleidsresultaten.