onderwerpszinconstructies

Onderwerpszinconstructies zijn zinnen waarin een bijzin de syntactische rol van onderwerp inneemt in de hoofdzin. In het Nederlands is dit doorgaans een dat-clausule die de inhoud van de uitspraak aangeeft. Een veelvoorkomend voorbeeld is: Dat hij te laat komt verbaast me. Hier fungeert de onderwerpszin als onderwerp van het predicaat verbaast.

Een belangrijke variatie is de extrapositie, waarbij de inhoudelijke onderwerpszin niet direct als onderwerp verschijnt, maar achter een kop zoals het nominale syntactische onderwerp wordt geplaatst. In formele stijl wordt dit vaak gedaan met een neutrale kop, waardoor de hoofdzin begint met een woord als Het feit of De omstandigheid: Het feit dat hij te laat komt verbaast me. De onderwerpszin zelf blijft de inhoudelijke kern leveren, terwijl het kopje de syntactische subjectfunctie draagt.

Syntactische kenmerken en erkenning: in de hoofdzin staat het werkwoord meestal na het eerste zinsdeel (bij een normaal onderwerp), dus in voorbeeldzinnen volgt verbaast direct na het onderwerp. Bij extrapositie blijft het werkwoord na de kopgroep staan en de onderwerpszin volgt als bijwoordelijke of nominale clausule. Onderwerpszinconstructies komen zowel in gesproken als geschreven Nederlands voor, maar in informele spraak kan men vaker de dat-clausus met minder formaliteit tegenkomen. Ze spelen een centrale rol bij het uitdrukken van meningen, aannames en feitelijke inhoud.