niettoerekenbare

Niettoerekenbare is een juridisch begrip uit het Nederlandse strafrecht dat aangeeft dat een persoon ten tijde van een feit niet kan worden toegerekend aan schuld. Daarmee wordt bedoeld dat de vereiste mentale capaciteit en schuld voor een strafbaar feit ontbreken. Het begrip is nauw verwant aan ontoerekeningsvatbaarheid; vaak wordt gesproken over een toestand waarin iemand niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn handelen.

Grondslagen voor niettoerekenbaarheid zijn meestal psychische stoornissen of ernstige beperkingen die de involvement van een persoon in de daad en diens schuldgevoel of controle in de weg staan. Voorbeelden hiervan zijn ernstige geestelijke stoornissen, ernstige verstandelijke beperkingen of vergelijkbare omstandigheden die de persoonlijke aansprakelijkheid uitsluiten. Ook in sommige gevallen kan een ernstig tekort aan leervermogen of ontwikkelingstoestand tot niettoerekenbaarheid leiden, afhankelijk van de aard en ernst ervan en van de beoordeling door deskundigen.

Bij verdenking of strafrechtelijke procedures kan de rechtbank een medisch-psychologisch onderzoek laten verrichten om de mate van toerekeningsvatbaarheid vast te stellen. Op basis van die beoordeling kan worden geoordeeld dat iemand ontoerekeningsvatbaar is of niet, met alle juridische implicaties van dien. Als iemand niet toerekenbaar is, wordt er meestal geen straf opgelegd; wel kunnen beschermende maatregelen volgen, gericht op behandeling en zorg, zoals plaatsing in een psychiatrische instelling of andere maatregel die gericht is op publieke veiligheid en de betrokkene zelf.

In de jurisprudentie wordt niettoerekenbaarheid gezien als een uitzondering op het normale kader van strafoplegging; het vereist zorgvuldig bewijs en deskundige evaluatie om vast te stellen of de schuldhulp ontbreekt en welke maatregelen passend zijn.