metalinguïstiek

Metalinguïstiek is het vakgebied en de vaardigheid waarbij taal zelf onderwerp van gesprek en reflectie is. Het verwijst naar het vermogen om taal te beschrijven, analyseren en bevragen, los van louter functioneren in communicatie. Metalinguïstische bewustwording houdt in dat iemand kan nadenken over taalvaardigheden, taalstructuren en taalnormen, en hierover expliciet kan spreken.

Het domein omvat reflectie op klank en spelling, morfologie, zinsbouw, woordbetekenis en pragmatiek, evenals variatie in taalgebruik tussen dialecten, registers en talen. Voorbeelden zijn het herkennen van grammaticale fouten, het vergelijken van talen, het benoemen van klank- of rijmverbanden, en het analyseren van hoe taal verschillend impact heeft in diverse contexten. Metalinguïstiek kent zowel beschrijvende als evaluatieve aspecten van taal.

In onderwijs en taalkunde speelt metalinguïstische bewustwording een belangrijke rol bij geletterdheid en tweede-taalverwerving. Kinderen en volwassenen ontwikkelen deze vaardigheid door lezen, schrijven, en expliciet taalleren, en zij kunnen taalstructuren en taalregels expliciet benoemen. Meerdere talen spreken kan de metalinguïstische vaardigheid toenemen, doordat men vaker moet reflecteren op taalverschillen.

De relatie met gerelateerde concepten is onder meer die met metacognitie en communicatieve competentie. Onderzoekers meten metalinguïstiek vaak met taken zoals fonemische analyse, grammaticale oordeelvorming en gedrag rondom codewisseling. Kritieken richten zich op wat precies onder metalinguïstiek valt en hoe betrouwbaar en vergelijkbaar meetbare uitkomsten zijn.