intertextualiteit

Intertekstualiteit is een theorie in de literatuurwetenschap die stelt dat teksten niet op zichzelf staan maar verweven zijn met andere teksten. Teksten putten uit citaten, parafrases, allusies en uit de codes van genres en cultuur, waardoor betekenis in dialoog treedt met bestaande teksten. De term werd in de jaren zestig en zeventig ontwikkeld door de Franse filosoof en criticus Julia Kristeva, die betoogde dat elke tekst een mozaïek is van tekstradities die opnieuw worden ingezet en getransformeerd door nieuwe contexten.

Onderscheid en relatie tot verwante begrippen: intertekstualiteit verwijst naar de wisselwerking tussen teksten onderling, terwijl intratextualiteit (een later door Kristeva geponeerd begrip) verwijst naar relaties binnen een enkele tekst zelf, zoals herhaalde motieven of citaten die deel uitmaken van die tekst. Expliciete intertekstualiteit kijkt naar duidelijke verwijzingen (noemen, citaat in de tekst), terwijl impliciete intertekstualiteit verwijst naar meer subtiele of onduidelijke verwijzingen (stijl, thematiek, genres).

Toepassingsvelden: intertekstualiteit ligt niet alleen op het terrein van literatuur, maar plak ook in film, televisie, reclame en digitale media. Tekstmaterialen kunnen expliciet verwijzen naar klassieke werken, kunnen elementen uit die werken parafransen of hergebruiken in pastiche en hommage, of via thema’s en vormen een brug slaan naar andere tradities. Het concept helpt bij het analyseren hoe betekenis wordt opgebouwd door referenties en hoe lezers of kijkers die verwijzingen herkennen en daar nieuwe betekenissen aan geven.

Kritiek en discussie: sommigen bekritiseren intertekstualiteit als een deterministische of overdreven nadruk op netwerken van teksten, en beweren dat originaliteit nog steeds bestaat. Anderen benadrukken de rol van de lezer en de culturele context bij het interpreteren van verwijzingen, waardoor betekenissen fluctuerend en open blijven.