falsifiëren

Falsifiëren is het proces waarbij een bewering, hypothese of theorie zo wordt getest dat deze mogelijk kan worden ontkracht. Een bewering is falsifieerbaar als er een mogelijke waarneming of experiment is die haar als onjuist kan aantonen. Het idee is dat wetenschappelijke vooruitgang voortkomt uit pogingen om ideeën te weerleggen en zo betere verklaringen te ontwikkelen.

Het falsificationisme, vooral geassocieerd met Karl Popper, benadrukt falsifieerbaarheid als demarcatiecriterium tussen wetenschap en pseudowetenschap. Volgens Popper kan wetenschap nooit definitief worden bevestigd door oneindige waarnemingen, maar zij kan wel degene die niet kloppen uit omstandigheden halen. Daarom is het cruciaal dat een theorie voorspellingen doet die empirisch toetsbaar zijn en mogelijk falsifieerbaar.

Een eenvoudig voorbeeld is de bewering dat alle zwarten zwaan wit zijn. Deze bewering is falsifieerbaar omdat de ontdekking van een enkele zwarte zwaan de bewering tegenspreken zou. Een tegenvoorbeeld laat zien dat de theorie onjuist is. Anderzijds kan een uitspraak als “God bestaat” lastig zijn om streng falsifieerbaar te maken, wat een van de klassieke discussies in de filosofie van de wetenschap opleverde over demarcatie en grensgevallen.

In de praktijk van de wetenschap wordt een hypothese geformuleerd met voorspellende conclusies die bij toetsing mogelijk kunnen uitkomen. Falsifieerbaarheid dient als uitgangspunt voor streng ontwerp van experimenten en observaties en is een veelgebruikt instrument bij het evalueren van theorieën. Er bestaan skeptische– en kritiekachtige benaderingen (bijv. Lakatos, Feyerabend) die erkennen dat falsifieerbaar zijn noodzakelijk is, maar niet altijd afdoende voor wetenschappelijke validiteit.