dubbelobjectconstructies

Dubbelobjectconstructies (in het Nederlands vaak aangeduid als dubbele objectconstructie) vormen een type ditransitieve zinsstructuur waarbij een werkwoord twee noun-phrase objecten vereist die een thema en een ontvanger of begunstigde aanduiden. In deze zinsbouw volgt de ontvanger doorgaans direct op het werkwoord, zonder voorzetsel, waardoor de structuur IO-DO wordt genoemd (indirect object – direct object). Een voorbeeld in het Nederlands is: Ik geef Marie het boek. Hier zijn Marie en het boek respectievelijk de ontvanger en het te verplaatsen object.

Een alternatief patroon is de prepositionele dativuse of aan-constructie, waarbij de ontvanger via een voorzetsel wordt aangewezen: John gaf het boek aan Marie. In het Engels is dit onderscheid vergelijkbaar: John gave Mary a book (dubbel object) versus John gave a book to Mary (preposiciones dativus). Deze twee mogelijkheden worden in veel talen onderzocht als een dative alternation, waarbij dezelfde betekenis op verschillende syntactische wijzen kan worden weergegeven.

Niet elk werkwoord ondersteunt een dubbelobjectconstructie. Typische voorbeelden zijn give, send, show, teach en offer, die zowel een ontvanger als een thema kunnen adresseren. Sommige werkwoorden vertonen voorkeuren of restricties wat betreft de positie van de objecten en de mogelijkheid tot passivatie; bijvoorbeeld “Het boek werd aan Marie gegeven” en “Marie werd het boek gegeven” kunnen beide voorkomen afhankelijk van de taal en de focus van de zin.

In cross-linguïstische termen leveren dubbelobjectconstructies inzicht in hoe verschillende talen handelen met ditransitieve predicaten en hoe semantische rollen (ontvanger, thema) zich verhouden tot syntactische ordening. De studie ervan helpt bij begrip van dativale alternaties en de identiteitswaarde van zinsdelen in diverse talen.