chelaatvormer

Een chelaatvormer, ook wel chelater genoemd, is een molecuul of ion dat een metaalion bindt via meerdere donorplaatsen, waardoor een chelaat ontstaat. Door multidentate binding kan het metaal in een complex stabieler en minder reactief zijn dan bij binding door een enkel donorpunt.

Hoe chelaatvorming werkt, is gebaseerd op liganden die meerdere donoratomen tegelijk leveren (bijv. zuurstof-, stikstof- of soms zwavelatomen). Deze donorplaatsen richten zich naar één metaalcentrum en vormen één of meer ringen rondom het metaal. Het zogenaamde chelaat-effect maakt dergelijke complexen vaak thermodynamisch stabieler dan vergelijkbare verbindingen met monodentate liganden.

Toepassingen van chelaatvormers zijn breed. In de geneeskunde wordt chelaatvorming toegepast bij vergiftiging met zware metalen (chelatietherapie). Voorbeelden zijn EDTA- of deferoxamine-behandelingen. In de landbouw worden chelaten toegevoegd aan meststoffen om micronutriënten beter op te nemen en te voorkomen dat ze in de bodem uitspoelen of precipitatie ondergaan. In de voedings- en cosmetica-industrie dienen chelaatvormers als stabilisatoren en om metaalionen te sequesteren. In milieu- en bodemsanering helpen chelaten bij het oplossen van vastzittende metalen zodat ze kunnen worden verwijderd of geminimaliseerd.

Veel gebruikte chelaatvormers zijn EDTA (ethyleendiaminetetraacetic acid), DTPA (diethylenetriaminepentaacetic acid) en EDDHA-achtige liganden; ook organische zuren zoals citraat vormen vaak chelaten met metalen. Hoewel ze nuttig zijn, vereisen sommige chelaatvormers voorzichtig gebruik vanwege hun persistente aard en potentiële milieueffecten.