celstelsel

Een celstelsel, ook wel galaxie genoemd, is een met zwaartekracht bijeengehouden systeem van sterren, gas en stof, omgeven door een halo van donkere materie. Celstelsels variëren sterk in grootte en vorm en bevatten miljoenen tot triljoenen sterren. De belangrijkste typen zijn elliptische galaxieën (E), spiraalgalaxieën (S) en onregelmatige galaxieën (Irr). Binnen spiraalgalaxieën bestaan vaak staafspiraalgaxieën (SB), waarin een centrale balk de spiraalarmen verbindt. De klassieke classificatie wordt de Hubble-sequentie genoemd.

Structuur: de meeste galaxieën bestaan uit een kern (bulge), een platte schijf met sterren en gas, en een omhullende donkere-materiehalo. Spiraalgalaxieën vertonen spiraalarmlen en een actieve stervorming in gasrijke gebieden; elliptische galaxieën kennen meestal weinig gas en weinig recente stervorming en hebben een meer bolvormige sterverdeling. Veel galaxieën herbergen een centraal superzwaar zwart gat.

Omvang en omgeving: dwerggalaxieën bevatten miljoenen tot miljarden sterren, terwijl reuzengalaxieën triljoenen sterren kunnen bevatten. Galaxieën bevinden zich in groepen en clusters; in de Local Group liggen de Melkweg, Andromedanevel en de Triangelgalaxie, met daarnaast vele dwerggalaxieën.

Oorsprong en evolutie: galaxieën ontstonden uit dichtheidsfluctuaties in het vroege universum en groeiden door gasaccretie en fusies met andere galaxieën. Interacties kunnen de stervorming versnellen en de morfologie veranderen.

Waarneming: galaxieën worden op verschillende golflengten waargenomen, van radio tot röntgen. Afstanden worden bepaald met methoden zoals Cepheïden en Type Ia-supernovae. Bestudering van galaxieën levert cruciale inzichten in de structuur en evolutie van het heelal.