betekenisverandering

Betekenisverandering, of semantische verschuiving, is het proces waarbij de betekenis van woorden, zinsneden of uitdrukkingen in de loop der tijd verandert. Het is een fundamenteel verschijnsel in taalontwikkeling en vormt een centraal onderwerp van historisch-taalkundige en lexicografische studies. Betekenisverandering kan geleidelijk optreden en betreffen zowel de denotatie (waarnaar een woord verwijst) als de connotatie (gevoel of oordeel dat een woord oproept).

Veelvoorkomende mechanismen zijn onder meer semantische uitbreiding (het bereik van een woord wordt groter) en semantische vernauwing (het bereik wordt kleiner). Daarnaast komen verschuivingen in connotatie voor, zoals amelioratie (toegenomen waardering) en pejoratie (verminderde waardering). Metaforische en metonymische overdracht spelen een belangrijke rol, net als grammaticale verschuiving waarbij een woord van de ene naar de andere woordklasse kan transformeren. Ook taalcontact, technologische ontwikkelingen, sociale veranderingen en media dragen bij aan het ontstaan van nieuwe betekenissen of aan het herdefiniëren van bestaande.

Typologisch kunnen betekenissen worden ingedeeld als uitbreiding versus verruiming, vernauwing, of veranderingen in connotatie; en als functionele verschuiving waarbij een woord een andere grammaticale rol krijgt. Betekenisverandering kan diachroon voorkomen over lange perioden of synchroon binnen een taalgemeenschap, vaak in combinatie met meerdere verschuivingen tegelijk.

Voor lexicografie, historische taalkunde en vertaling is begrip van betekenisverandering essentieel. Het beïnvloedt interpreteerbaarheid van oudere teksten, taalaanbod, onderwijs en taalbeleid.