antigenensystemen

Een antigenensysteem is een verzameling van verwante antigenen die door een specifieke antistof of immuunreceptor herkend worden. Deze systemen bestaan meestal uit genetisch gelieerde eiwitten of koolhydraatantigenen die aanwezig zijn op celoppervlakken, zoals rode bloedcellen, of op pathogenen. In de klinische praktijk worden antigenensystemen vooral bestudeerd en geclassificeerd op basis van serologische reacties en genetische variatie.

De bekendste antigenensystemen bij mensen betreffen de bloedgroepen. Het ABO-systeem bepaalt of iemand A, B, AB of O is, afhankelijk van de aanwezigheid van specifieke koolhydraatantigenen op de erytrocyten en de activiteit van glycosyltransferasen die deze patronen aanbrengen. Het Rh-systeem, met name het D-antigeen, is de belangrijkste determinant van Rh-compatibiliteit. Daarnaast zijn er vele andere systemen zoals Kell, Duffy, Kidd, MNS, Lutheran en Diego, die elk specifieke antigeensets definiëren. Het H-antigeen is een voorloper van de ABO-antigenen en speelt een rol bij de expressie van deze patronen. Antigenen in deze systemen kunnen polymorfismen vertonen, wat leidt tot veel voorkomende en zeldzame fenotypes.

In de kliniek heeft het kennen van antigenensystemen belangrijke implicaties voor transfusie en transplantatie. Voorafgaand bloedgroeptyping en crossmatching worden uitgevoerd om transfusies compatibel te maken en allo-immunisatie te voorkomen. Bij zwangerschap kunnen allo-antistoffen zoals anti-Rh(D) de foetus aantasten. Buiten de bloedgroepen is het HLA-systeem een bekend voorbeeld van een antigeensysteem dat wordt gebruikt bij weefseltype en transplantatie, omdat mismatches de afstoting verhogen. Historisch speelde Karl Landsteiner een sleutelrol bij de identificatie van het ABO-systeem.