amphiprotisch

Amphiprotisch, of amphiprotisch, is een chemische eigenschap van stoffen die zowel een proton kunnen afstaan als kunnen opnemen. In de Brønsted-Lowry-terminologie beschrijven deze stoffen zuren en basen tegelijk, afhankelijk van de reagerende partner. Een amphiprotische stof kan dus optreden als zuur in een reactie met een sterkere base en als base in een reactie met een sterkere zuur.

Voorbeelden van amphiprotische stoffen zijn water (H2O), waterstofcarbonaat (HCO3−), diwaterstoffaat (H2PO4−) en veel zwakke zure zouten. Aminozuren gedragen zich ook amphiprotisch in oplossing: zij kunnen protonen afstaan of opnemen via respectievelijk de carboxylgroep en de ammoniumgroep, waardoor hun oplosgedrag afhankelijk is van de pH. Deze eigenschap maakt amphiprotische stoffen belangrijke buffers, bijvoorbeeld in waterige oplossingen en in biologische systemen.

Het gedrag van amphiprotische stoffen wordt vaak beschreven aan de hand van twee zure dissociatiestappen: H2A ⇌ H+ + HA− en HA− ⇌ H+ + A2−. Voor veel amphiprotische zouten ligt de pH van de oplossing tussen de twee pKa-waarden van deze stappen, en in veel gevallen is pH ≈ (pKa1 + pKa2)/2. Dit midpunt toont het evenwicht waarbij de twee vormen in gelijke hoeveelheden voorkomen.

Toepassingen van amphiprotische stoffen bestaan uit buffering van pH in chemische bereidingen, bloed- en celbiologie (zoals het bicarbonaatsysteem), en in zuiverings- en titratietechnieken. De combinatie van zuur- en basiskarakter maakt deze stoffen flexibel in verschillende chemische contexten.