Wijsheid

Wijsheid is het vermogen om complexe en vaak onzekere situaties te begrijpen en er op een doordachte, moreel verantwoorde manier op te reageren. Het combineert kennis en ervaring met reflectie, empathie en zelfinzicht, en houdt rekening met lange-termijngevolgen en de belangen van anderen. Wijsheid gaat daarmee verder dan louter feitenkennis of kortetermijnvernuft: het vereist het vermogen om tegenstrijdige waarden af te wegen en om te gaan met onzekerheid en verandering.

Verschillen met kennis en intelligentie: kennis verwijst naar feiten en procedures; intelligentie naar cognitieve processen. Wijsheid integreert deze elementen met morele en sociale dimensies, en met de bereidheid om perspectieven van anderen mee te wegen.

Ontwikkeling en invloeden: wijsheid ontwikkelt zich door leerervaringen, dialoog, mentorrelaties en reflectie op diversiteit aan perspectieven. Leeftijd kan een rol spelen, maar is geen voorwaarde; culturele achtergrond, persoonlijkheid en context dragen bij aan hoe wijsheid wordt begrepen en toegepast.

Theoretische benaderingen: in de psychologie bestaan modellen die wijsheid als multidimensionaal construct beschrijven. Baltes en collega’s benadrukken factoren zoals feitelijke kennis over het leven, procedurele kennis voor conflicten, levensloop-contextualisme, relativisme van waarden en het omgaan met onzekerheid. Sternberg heeft vergelijkbare ideeën over balans tussen intrapersonele en interpersoonlijke dimensies en tolerantie voor diverse waarden.

Toepassingen en beperkingen: wijsheid wordt in onderwijs, leiderschap en zorg vaak gepast geacht. Het blijft cultureel van aard en moeilijk te meten, wat discussies over wat ‘ware’ wijsheid is, bevraagt.