Vrijvetzuren

Vrijvetzuren, of vrije vetzuren (NEFA), zijn vetzuren die niet gebonden zijn aan glycerol in triglyceriden of fosfolipiden. Ze komen vooral vrij in het bloed na lipolyse in adipose weefsel en bestaan uit lange- en middellange keten vetzuren. De concentratie varieert met de stofwisseling en toestand van de aanwezige stofwisseling; normaal gesproken is het laag in rust en stijgt tijdens vasten of lipolyse. De afgifte wordt gestimuleerd door hormoongevoelige lipase onder invloed van catecholamines en glucagon, en geremd door insuline.

In het bloed worden vrijvetzuren primair getransporteerd gebonden aan albumine. Doelweefsels nemen ze op via verschillende transportmechanismen, waaronder FABP-systemen en CD36 (aangrenzende receptoren voor vetzuurtransport). Eenmaal in de cellen worden ze geactiveerd tot acyl-CoA en kunnen ze of worden opgenomen in mitochondriale β-oxidatie voor energieproductie, of worden heringeselleerd tot triglyceriden of andere lipiden.

Tijdens β-oxidatie worden vrijvetzuren afgebroken tot acetyl-CoA, wat resulteert in de productie van NADH en FADH2 die de cel gebruiken voor energie via de citroenzuurcyclus en de elektronentransportketen. In de lever kunnen acetyl-CoA en verwante metabolieten ingezet worden voor de productie van ketonen bij langdurig vasten.

Fysio- en klinisch gezien leveren vrijvetzuren energie aan weefsels tijdens vasten en intensieve activiteit. Chronisch verhoogde niveaus van NEFA worden geassocieerd met insulineresistentie, leverlipose en metabool syndroom, en kunnen bijdragen aan lipotoxiciteit en ontsteking. Ze dienen ook als belangrijke marker in metabole onderzoeken.