Reflexiviteit

Reflexiviteit, ook wel reflexivity genoemd in het Engels, verwijst naar het vermogen van een systeem, individu of onderzoekspraktijk om zichzelf en de eigen vooronderstellingen, aannames en effecten kritisch te onderzoeken. Het gaat om zelfbewustzijn en zelfreflexie: het besef dat waarnemers en hun kennis worden gevormd door sociale, culturele en historische contexten.

In de filosofie en logica heeft reflexiviteit een specifieke betekenis. Een relatie is reflexief wanneer elk element zich tot zichzelf verhoudt (voor alle x geldt R(x, x)). In taalkunde en grammatica duidt reflexiviteit op wederkerige handelingen waarbij het onderwerp ook het object is (bijvoorbeeld zich wassen). In bredere wetenschappelijke context wordt reflexiviteit vaak gebruikt als aanduiding voor zelfbewuste reflectie op de eigen onderzoeksmethoden en -posities.

In de sociale wetenschappen is reflexiviteit een methodologische houding: onderzoekers erkennen hoe hun eigen positie, waarden en keuzes prijsgeven aan, en mogelijk beïnvloeden, wat wordt bestudeerd. Dit leidt tot transparantie over bias, en tot herziening van onderzoeksdesign, gegevensverzameling en interpretatie. Reflexiviteit wordt toegepast in sociologie, antropologie, organisatiekunde, genderstudies en mediawetenschappen, vaak via reflectieve praktijken zoals journaling, feedback van deelnemers en dialogische analyse.

Kritische kanttekeningen benadrukken dat overmatige focus op reflexiviteit wetenschappelijke conclusie kan vertroebelen of tot relativisme leiden. Een gebalanceerde benadering combineert reflexieve bewustwording met systematische empirische analyse.