Machtverdeling

Machtverdeling is het principe dat de staatsmacht wordt verdeeld over verschillende organen om de macht te controleren en te balanceren. In de meest gebruikte indeling gaat het doorgaans om drie machten: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. De wetgevende macht maakt wetten, de uitvoerende macht voert wetten en beleid uit, en de rechterlijke macht interpreteert wetten en ziet toe op rechtmatigheid en rechtsbescherming. Doel is het voorkomen van machtmisbruik en het waarborgen van checks en balances, zodat geen enkele macht te veel invloed krijgt.

De oorsprong van het concept ligt in de verlichting, met name bij de Franse filosoof Montesquieu. In zijn werk pleitte hij voor een scheiding van machten als middel tegen tirannie. Sindsdien is machtverdeling een centraal element van veel constituties en democratische systemen, vaak aangevuld met mechanismen zoals advies-, toezicht- en rechtswege.

De drie machten functioneren doorgaans met beperkte overlap en onderlinge controle. De wetgevende macht stelt wetten vast en houdt toezicht; de uitvoerende macht voert beleid uit en kan beleid voorstellen, maar is afhankelijk van vertrouwen van het parlement in parlementaire systemen; de rechterlijke macht ziet toe op de naleving van wetten en kan wetten toetsen aan de grondwet. Checks en balances komen onder meer tot uitdrukking in veto’s, budgetcontrole, afzetting of impeachment en constitutionele toetsing door een rechtbank of constitutioneel hof.

Systemsverschillen bestaan tussen streng gescheiden systemen (bijv. een presidentieel model zoals de Verenigde Staten) en systemen met fusion of powers (bijv. parlementaire democratieën zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk), waar de uitvoerende macht groot deel uitmaakt van de wetgevende macht maar nog steeds onafhankelijk kan optreden via de rechterlijke canon.