Leessituatie

Leessituatie is een concept uit de literacystudies en onderwijswetenschappen dat de context beschrijft waarin iemand leest. Het omvat de interactie tussen de lezer, de tekst en de omgevings- en taakgerelateerde factoren die lezen beïnvloeden. De lezer brengt kenmerken mee zoals voorkennis, leesniveau, motivatie en leesdoel; de tekst kenmerkt zich door genre, lengte, moeilijkheidsgraad en structuur; de context omvat de plek, tijdsdruk, digitale hulpmiddelen, instructies en eventuele sociale interactie rondom het leesproces.

In de praktijk onderscheiden onderzoekers en leraren verschillende dimensies van de leessituatie: de doelstelling van het lezen (informeren, amuseren, leren), de mate van begeleiding of ondersteuning, en de omgeving (rustige plek, schermlezen). Een gunstige leessituatie kan het leesbegrip en de leesmotivatie versterken, terwijl een mismatched situatie de leesprestaties kan belemmeren. De leessituatie speelt bovendien een rol bij verschillende leesactiviteiten, zoals begrijpend lezen op school, informele leesactiviteiten thuis en digitaal lezen.

Toepassingen en aanpak in het onderwijs richten zich op het afstemmen van de leessituatie op de leerling en de tekst. Voorbeelden zijn het selecteren van teksten op passend niveau, het geven van duidelijke instructies en leerdoelen, het bieden van scaffolding en cues, het activeren van voorkennis, en het inzetten van diverse leesvormen zoals stil lezen en voorleesbegeleiding. Digitale leessituaties kunnen aanvullende ondersteuning bieden, maar vereisen ook aandacht voor gebruiksvriendelijkheid en motivatie.

Onder onderzoekers wordt leessituatie bestudeerd om te begrijpen hoe variaties daarin samenhangen met leesbegrip en leesgedrag, en om instructies beter te kunnen differentiëren. Samengevat beschrijft de leessituatie de lector, de tekst en de leesomgeving en bepaalt in belangrijke mate hoe lezen verloopt.