Kapsellaag

Kapsellaag, ook wel kapsel of kapsulaire laag genoemd, is een extracellulaire polymeerlaag die door sommige bacteriën rondom hun celwand wordt geproduceerd. De samenstelling bestaat vooral uit polysacchariden; bij enkele soorten bevat het ook polypeptiden. Een kapselaag kan stevig tegen de cel aanliggen als een echte capsule, of losser voorkomen als een slijm- of glycocalyxlaag.

Functie en betekenis: de kapselaag biedt bescherming tegen uitdroging en tegen fagocytose door immuunsystemen, waardoor de bacterie bijdraagt aan virulentie. Daarnaast vergemakkelijkt ze hechting aan oppervlakken en aan slijmvliezen en speelt ze een rol bij biofilmvorming. Serotypen van kapsels variëren op basis van het polysaccharide antigeen, wat diagnostiek en vaccinontwikkeling beïnvloedt.

Productie en regulatie: capsulebiosynthese verloopt doorgaans via specifieke operons (bijv. cps) en vaak via een Wzy-afhankelijke pathway; expressie wordt beïnvloed door omgevingsfactoren en regulerende systemen, met in sommige soorten fasevariatie.

Detectie en klinische relevantie: kapsels worden soms onderscheiden met serologische tests en de Quellung-reactie; mucoïde kolonies kunnen wijzen op kapselproductie. Klinisch vormen capsule-vasthoudende bacteriën belangrijke virulentiefactoren bij onder meer Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae en Klebsiella pneumoniae; vaccinaties richten zich op kapselantigenen.

Zie ook: glycocalyx, biofilm, virulentiefactoren, serotype.