Gesubstitueerd

Gesubstitueerd is de voltooide deelwoord van het Nederlandse werkwoord substitueren. Het betekent dat een onderdeel, atoom of groep in een systeem is vervangen door een andere groep, groep of substituent. Het kan als bijvoeglijk naamwoord voorkomen, bijvoorbeeld in de zin: een gesubstitueerde verbinding, of als voltooid deelwoord in passieve constructies zoals de verbinding is gesubstitueerd. De term verschijnt veel in wetenschappelijke contexten, maar kan ook breder worden toegepast wanneer substitutie centraal staat.

Etymologie: het woord is afgeleid van substituere, Latijn voor 'vervangen door', via het Franse substituer en vervolgens via Nederlandse vorming met -eren.

Toepassingen in de chemie: in organische chemie verwijst gesubstitueerd naar een molecuul waarin één of meer atomen of functionele groepen zijn vervangen door substituenten. Een monosubstitueerde benzeenring heeft één substituent; tolueen (methylbenzeen) is een voorbeeld van een gesubstitueerde benzeen. In polymeren en farmacologie komen veel gesubstitueerde verbindingen voor bij het bestuderen van structuur-activiteitsrelaties.

Genetica en moleculaire biologie: substitutie-mutaties vervangen een nucleotide door een ander, wat kan leiden tot een gesubstitueerde DNA-sequentie. In bioinformatica kan men spreken van gesubstitueerde sequenties tijdens simulaties of mutatie-analyses.

Wiskunde en taalwetenschap: in logica en algebra kan men spreken van een gesubstitueerde uitdrukking wanneer een variabele of term wordt vervangen door een andere. In taalkunde verwijst substitutie naar vervanging van een woord of morfeem door een ander.

Zie ook: substitueren, substituent, substitutie.