Generaliteit

Generaliteit, ook wel Generaaliteit genoemd, is een term uit de geschiedenis van de Republiek der Verenigde Nederlanden en verwijst naar twee gerelateerde concepten: de centrale overheid en de gebieden die rechtstreeks door die centrale macht werden bestuurd. De Republiek bestond uit verschillende provincies met eigen vertegenwoordiging, maar de Generaliteit hield toezicht op buiten-provinciale aangelegenheden zoals defensie, buitenlandse politiek en algemene belastingen.

De Generaliteitslanden waren delen van de Noordelijke Nederlanden die tijdens de Tachtigjarige Oorlog veroverd werden op de Spaanse Nederlanden en vervolgens onder direct centraal bestuur kwamen te staan. Deze gebieden hadden geen volledige provinciale autonomie zoals de andere provincies; het bestuur werd aangestuurd door de Staten-Generaal via een speciale centrale administratie, vaak met commissarissen die namens het centrale gezag opereerden. In die zin stond de Generaliteit voor eenheidsbestuur over deze gebieden, los van de individuele provinciale stelsels.

Historisch zet de Generaliteit een stap in de richting van centralisatie binnen de republiek: de centrale macht kon zo snelheid en uniformiteit brengen in defensie, oorlogvoering, financiën en buitenlandse betrekkingen. Tegelijkertijd bleven de Generaliteitslanden economisch en bestuurlijk anders georganiseerd dan de omringende provincies.

Na de Batavische Omwenteling in 1795 werd de Generaliteit opgeheven en werden de Generaliteitslanden opgenomen in de Batavische Republiek, waarmee de oude structuur van de Generaliteit verdween. De term blijft in historisch onderzoek vooral gekoppeld aan dit specifieke bestuurlijke systeem en aan de gebieden die onder rechtstreeks centraal gezag vielen.