Externaliteiten

Externaliteiten, ofwel externalities, verwijzen naar kosten of baten die voortvloeien uit een economische activiteit, maar die niet in de marktprijs van het betreffende product of de dienst zijn verrekend. Wanneer deze effecten worden veroorzaakt door een producent of consument, maar anderen er zonder directe compensatie of betaling van profiteren of lijden, ontstaat een externe impact.

Externaliteiten kunnen positief of negatief zijn. Negatieve externaliteiten, zoals lucht- en watervervuiling, leiden tot maatschappelijke schade die niet door de veroorzaker wordt gedragen, waardoor de privé‑ en sociale kostprijs uiteenlopen. Positieve externaliteiten, bijvoorbeeld de kennisverspreiding die volgt op onderzoek en ontwikkeling, genereren extra voordelen voor derden die niet in de winst van de initiator zijn opgenomen.

In de economische theorie wordt de aanwezigheid van externaliteiten gezien als een marktfalen: de vrije markt leidt niet automatisch tot een optimale allocatie van middelen. Om de sociale welvaart te verbeteren, wordt vaak gestreefd naar internalisatie van de externe kosten of baten. Instrumenten hiervoor omvatten belastingen of heffingen (Pigou‑belastingen) op negatieve externaliteiten, subsidies of belastingkortingen voor positieve effecten, en marktgebaseerde aanpakken als emissierechten. Het Coase‑theorema suggereert dat, onder volledige eigendomsrechten en lage transactiekosten, private partijen door onderhandeling tot een efficiënte uitkomst kunnen komen.

Beleidsmakers hanteren doorgaans een combinatie van regulering, economische prikkels en institutionele maatregelen om externaliteiten te beheersen, waarbij de effectiviteit en rechtvaardigheid van de gekozen instrumenten onderwerp van voortdurende discussie zijn.