Alliteratie

Alliteratie is een retorisch middel waarbij in opeenvolgende woorden of zinsdelen de beginklank van de eerste lettergreep herhaald wordt. Het doel is vaak ritme, muzikaliteit en extra nadruk, wat de tekst memorabeler en pakkender maakt.

De term komt van het Latijnse alliteratio en is via het Frans allitération in het Nederlands terechtgekomen. In de klassiekere tradities wordt alliteratie vooral gezien als een vorm van klankspoor die waaraan een dichter of spreker orde en cadans verleent.

Kenmerkend is de repetitie van dezelfde beginklank bij opeenvolgende woorden, meestal op de beginaccenten van zinnen of woordgroepen. Alliteratie kan beperkt zijn tot twee of drie woorden, maar soms strekt zich uit over meerdere woorden of zelfs regels. In tegenwoordige teksten kan zij subtiel voorkomen, of juist expliciet voor humor of kracht zorgen. Het heeft vaak een verbindend en ritmisch effect, en kan helpen bij de geheugensteun of de sloganvorming.

Voorbeelden en toepassingen: een typische Nederlandse alliteratie is bijvoorbeeld “Zachte zeisjes ziften zaaiend zaad.” Het principe komt ook voor in poëzie en proza, in reclame en in slogans. Alliteratie verschilt van rijm, omdat de klanke versterking vooral aan het begin van woorden ligt; rijm richt zich op eindklanken. Een verwante techniek is assonantie, de klinkerrijm, die zich op klanken in de klemtonen richt.

Historisch gezien is alliteratie centraal geweest in Oudgermaanse en Oudengelse poëzie, waar regels en versregels op beginletters en klanken berustten. In de moderne literatuur blijft het een populair stijlmiddel om klank en tempo te sturen.