Afhankelijkheid

Afhankelijkheid is een toestand waarin iemand, een relatie of een systeem niet meer volledig zelfstandig kan functioneren zonder de steun of aanwezigheid van iets anders. Het begrip wordt in tal van vakdisciplines gebruikt, variërend van psychische gezondheid en geneeskunde tot economie en maatschappelijke politiek.

In de medische context verwijst afhankelijkheid vaak naar een patroon waarbij lichamelijke processen en gewenst gedrag met elkaar verweven raken. Voor middelenafhankelijkheid bestaan verschillende vormen: fysieke afhankelijkheid (lichaamsaanpassingen, tolerantie, ontwenningsverschijnselen) en psychologische of sociale afhankelijkheid (emotionele hechting, patroon van afhankelijk gedrag).

Verslaving is een specifieke vorm van afhankelijkheid waarbij het gebrek aan het middel leidt tot sterke drang, verlies van controle over het gebruik en voortzetting ondanks schadelijke consequenties. Ook gedragsverslavingen, zoals gok- of internetafhankelijkheid, komen voor en worden erkend als vormen van afhankelijkheid.

Oorzaken zijn divers en hangen af van de context. Biologische factoren zoals genetische aanleg kunnen meespelen, terwijl omgevingsfactoren zoals trauma, sociale druk, armoede en beschikbaarheid van middelen eveneens van belang zijn. Afhankelijkheid ontstaat meestal uit een combinatie van factoren.

Behandeling en beleid richten zich op herstel van autonomie en functionaliteit. Mogelijke benaderingen zijn medische detox, farmacologische ondersteuning (bij opioïde afhankelijkheid methadon of buprenorfine; nicotinevervanging), en psychotherapie zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) of motiverende gespreksvoering, aangevuld met maatschappelijke ondersteuning. Preventie richt zich op vroegsignalering, educatie en toegankelijke zorg.