zelfconsciousheid

Zelfconsciousheid is het vermogen om zichzelf te zien en te evalueren, hetzij vanuit een intern, reflecterend perspectief, hetzij via de perceptie van anderen. In de brede zin onderscheidt men vaak twee lagen: een basaal, niet-reflectief zelfbesef dat iemand voelt als een subject van ervaringen, en een reflectieve vorm waarin men actief nadenkt over eigen gedachten, gevoelens en handelen en over hoe anderen ons waarnemen.

In de filosofie heeft zelfbewustzijn lange tijd centraal gestaan als voorwaarde voor kennis en ervaring. Descartes: cogito ergo sum als eerste zekerheid van het zelf; Kant beschouwde zelfbewustzijn als een aangeboren structuur van ervaring; in het existentialistische en fenomenologische denken ligt aandacht voor de wijze waarop het zelf zich in de wereld verhoudt. In de moderne fenomenologie wordt gesproken van een onderscheid tussen een voor-reflectief “mineness” van ervaring en later reflectief zelfbewustzijn.

In de psychologie en sociologie wordt zelfconsciousheid vaak geassocieerd met hoe mensen zichzelf en hun gedrag reguleren in sociale situaties. Het begrip looking-glass self van Cooley illustreert hoe het zelfbeeld mede gevormd wordt door wat men denkt dat anderen van hen vinden. Goffmans theorieën over presentatie van het zelf en de ontwikkeling van zelfbewustzijn benadrukken de rol van sociale observeerders en feedback. In de context van ontwikkeling is er groei van zelfherkenning en eigendomssensatie bij kinderen, bijvoorbeeld via spiegelherkenning en taalverwerving; culturele normen beïnvloeden hoe openlijk men zichzelf en meningen naar buiten brengt.

Samenvattend betreft zelfconsciousheid zowel de onmiddellijke ervaring van het zelf als het reflectief en sociaal bemiddelde zelfbeeld, met wortels in filosofie, psychologie en cultuur.