vijandsbeeld

Vijandsbeeld is een term uit de politieke en sociale wetenschappen die verwijst naar de collectieve mentale voorstelling van een tegenstander in een conflict. Het omvat opvattingen, stereotyperingen en emotionele evaluaties die de rivaliserende groep als bedreigend, immoreel of onveilig afschilderen. Een vijandsbeeld ontstaat vaak in periodes van spanning en wordt versterkt door leidersretoriek, mediarepresentaties en bredere culturele verhalen. Het kan dienen om de eigen groep te mobiliseren, besluitvorming te vergemakkelijken onder onzekerheid en cohesie te versterken, maar het heeft ook nadelige effecten: het vereenvoudigt de realiteit, voedt vijandigheid en kan onderhandelingen belemmeren.

Vorming vindt plaats via meerdere kanalen, waaronder politieke framing, nieuws- en mediabeeldvorming, propaganda en onderwijs, met invloed van identiteitsprocessen en ingroup/outgroup dynamiek. Herhaalde blootstelling aan negatieve beelden en het toeschrijven van schuld versterkt stereotypering en kan leiden tot dehumanisering.

Mitigatie vereist kritisch mediawijsheid, contact tussen groepen en diplomatieke maatregelen die wederzijdse belangen en vertrouwen herstellen. In de literatuur wordt het begrip gezien als een cognitief-emotioneel construct dat de perceptie van en het handelen richting de tegenpartij kan sturen. Kritische benaderingen benadrukken de mogelijkheid om vijandsbeelden te doorbreken door feitelijke informatie, inoculatie tegen propaganda en constructieve dialoog.