theoriegebaseerde

Theoriegebaseerde is een bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands dat aangeeft dat iets is gebaseerd op theorieën. In onderzoek, onderwijs en professionele praktijk verwijst het naar een benadering waarbij theorieën de basis vormen voor ontwerp, interpretatie en evaluatie.

In een theoriegebaseerde benadering sturen theoretische aannames de formulering van onderzoeksvragen, de keuze van variabelen en meetinstrumenten, en de interpretatie van bevindingen. Hypotheses komen voort uit theoretische proposities en de resultaten worden getoetst aan die verwachtingen. Deze werkwijze bevordert samenhang en maakt het mogelijk om bevindingen in een bestaand verklaringskader te plaatsen.

Voordelen zijn onder meer voorspelbaarheid, aansluiting bij bestaande kennis en betere integratie van resultaten in bredere theorieën. Nadelen omvatten mogelijke bias richting de gekozen theorie, en de kans dat afwijkende data onvoldoende serieus worden genomen. Transparantie over veronderstellingen en kritische evaluatie van theorieën helpen deze risico’s te beperken.

Toepassingen komen voor in onder andere psychologie, onderwijs en sociale wetenschappen. Bijvoorbeeld het ontwerpen van interventies op basis van een leer- of motivatietheorie, of het interpreteren van gedragsobservaties via een theoretisch model. Theoriegebaseerde benaderingen staan in contrast met empirisch- of data-gedreven benaderingen, die minder nadruk leggen op vooraf vastgestelde theorieën. Ze onderscheiden zich ook van grounded theory, waarbij theorieën meer uit de data zelf worden ontwikkeld dan uit bestaande theorieën.