stralingseffecten

Stralingseffecten zijn de biologische effecten die optreden door blootstelling aan straling. Straling kan ioniserend zijn, zoals röntgen- en gammastraling, alfa- en bèta-straling, of niet-ioniserend, zoals elektromagnetische velden en radiogolven. Ioniserende straling verwijdert elektronen uit atomen en veroorzaakt vrije radicalen en DNA-schade; niet-ioniserende straling kan schade veroorzaken door verhitting of andere mechanismen.

De gezondheidsimpact hangt af van de dosis en de dosisduur. Acute stralingsziekte kan optreden bij hoge dosis aan het hele lichaam. Deterministische effecten hebben drempels en omvatten huidreacties, haaruitval en oogkatarakt bij hoge blootstelling. Langdurige of herhaalde blootstelling vergroot het risico op kanker en erfelijke schade; deze effecten zijn probabilistisch en hebben geen scherpe drempel.

Dosering gebeurt in Gray (Gy) voor de absorberende dosis en in Sievert (Sv) voor de effectieve dosis, die rekening houdt met stralingskwaliteit en weefselsensitiviteit. Natuurkundige achtergrondstraling levert jaarlijks enkele mSv; medische beeldvorming en behandeling kunnen hoger uitvallen. Doel is ALARA-principe: zo laag mogelijk, rekening houdend met nut en praktische beperkingen.

Bronnen van straling zijn natuurlijke achtergrondstraling, medische beeldvorming en diagnostiek, en industriële toepassingen. Bescherming berust op tijd beperken, afstand bewaren en afscherming door materiaal. Regelgeving stelt grenswaarden voor beroepsmatige en publieke blootstelling en vereist monitoring en veiligheidscultuur.