stemwisseling

Stemwisseling, in het Nederlands ook stamwisseling genoemd, is een fonologische verschijnsel waarbij de stamklinker van een woord, meestal een werkwoord, varieert tussen verschillende verbuigingen. Het is historisch verworven uit het Proto-Germaans ablaut en komt in verschillende Duitse talen voor; in het Nederlands is het vooral kenmerkend voor sterke werkwoorden. Stamwisseling kan voorkomen bij vormen zoals tegenwoordige tijd, verleden tijd en participium.

In het Nederlands treedt stamwisseling vooral op bij sterke werkwoorden en bij sommige gemengde werkwoorden. Zachte of zwakke werkwoorden met achtervoegsels als -de/-te vertonen doorgaans geen stamklinkerverandering. De verschuiving dient vaak om tijd of aspect te markeren en resulteert in verschillende stamklanken afhankelijk van de vorm. In dialecten kan stamwisseling vaker voorkomen en op andere patronen suferen.

Voorbeelden zijn onder meer lopen (ik loop, hij loopt; verleden liep; voltooid deelwoord gelopen), staan (staat; stond; gestaan), zingen (ik zing, hij zingt; verleden zong; voltooid gezongen), vinden (ik vind, hij vindt; verleden vond; voltooid gevonden) en blijven (ik blijf, hij blijft; verleden bleef; voltooid gebleven). Ook nemen (ik neem, hij neemt; verleden nam; voltooid genomen) toont vaak een duidelijke stamverandering.

Historisch gezien is stamwisseling verbonden met ablaut uit de oude Indo-Europese en Proto-Germaanse systemen. In het moderne standaard-Nederlands is de productiviteit beperkt, maar stamwisseling blijft relevant in sommige sterke en gemengde werkwoorden en in dialecten, waar de patroonvariatie wél frequent voorkomt. See also: ablaut, umlaut, sterke werkwoorden.