spragkoppeling

Spragkoppeling is een mechanisch apparaat dat dient als een one-way clutch: het overbrengt koppel in één draairichting en verhindert terugdraaien in de andere richting. Ze wordt ook aangeduid als spragklauw, overrunning clutch of vrije-loopkoppeling en komt veel voor in aandrijfsystemen waar terugslag of achterlopen schadelijk is.

De werking berust op sprags, wigvormige elementen die tussen een binnen- en een buitenring geplaatst zijn. Draait de as in de aandrijfrichting, dan grijpen de sprags en vergrendelen de ringen zodat het koppel wordt doorgegeven. Draait de as in de tegengestelde richting, verschuiven de sprags of blijven ze losliggend, waardoor vrije looping ontstaat en geen terugkoppeling plaatsvindt. De sprags kunnen daarbij op verschillende manieren zijn geconfigureerd, bijvoorbeeld radiaal of axiaal ten opzichte van de as, en zijn soms in een cage geplaatst voor soepelere werking. Er bestaan ook varianten met rollementjes in plaats van vaste sprags.

Toepassingen zijn onder meer startmotoren in voertuigen, waar de spragkoppeling de motor laat starten en daarna weer loslaat, en in automatische transmissies, torque-limiters, hijs- en winchsystemen, en andere aandrijfredenen waar terugdrijven of slip fictief moet worden voorkomen. Daarnaast kunnen spragkoppelingen als achteruitloopbescherming fungeren in industriële machines en windturbine- en roterende systemen.

Voordelen zijn robuustheid, compacte vorm en directe koppeloverdracht zonder externe vergrendelingssprongen. Nadelen zijn slijtage aan contactvlakken, warmte- en frictieverliezen bij hoge snelheden en mogelijk gevoeligheid voor uitlijning en belastingcycli. Regelmatig onderhoud en controle op slijtage wordt aanbevolen.