ribonucleoproteïnecomplex

Een ribonucleoproteïnecomplex, vaak afgekort als RNP, is een moleculair complex opgebouwd uit ribonucleïnezuur (RNA) en eiwitten. Deze combinatie maakt RNA niet alleen tot informatie drager, maar ook tot een actieve component die betrokken is bij de verwerking, regulatie en uitwisseling van genetische informatie. In RNP’s kan RNA zowel een katalytische rol vervullen als dienstdoen als structuur- of gidsmolecuul.

De samenstelling en organisatie variëren per RNP. Het RNA levert vaak de chemische informatie of katalytische activiteit, terwijl eiwitten stabiliteit, herkenning en regulatie mogelijk maken. RNP’s komen zowel in de kern als in het cytoplasma voor en worden vaak geassembleerd in specifieke celcompartimenten.

Bekende voorbeelden zijn het ribosoom, een grootschalig RNP-complex dat eiwitsynthese uitvoert; het ribosomale RNA vormt het katalytische centrum, ondersteund door vele eiwitten. Het spliceosoom, waarin snRNA’s zoals U1 en U2 samen met eiwitten pre-mRNA verwijderen en exon-samenvoeging mogelijk maken. Telomerase, een RNP-complex bestaande uit een RNA-component dat als sjabloon dient en een reverse-transcriptase die telomeren verlengt. Daarnaast spelen RNP’s zoals het RISC-systeem een sleutelrol in RNA-interferentie, waarbij een Argonaute-eiwit samen met een gids-RNA doel-RNA herkent en reguleert. In bacteriën en biotechnologie komen ook CRISPR-Cas RNP’s voor, waarbij Cas-eiwit en gRNA samen doel-DNA bewerken.

Ribonucleoproteïnecomplexen zijn essentieel voor de uitvoering van veel kernprocessen zoals translatie, RNA-splicing, telomerenonderhoud en post-transcriptionele regulatie. Defecten in RNP-assemblage of -functie kunnen leiden tot ziekten of stoornissen, variërend van immunitaire aandoeningen tot neurodegeneratieve aandoeningen.

Onderzoek naar RNP’s maakt gebruik van biochemische, structurele en cellulaire methoden zoals cryo-elektronenmicroscopie, X-ray kristallografie, crosslinking en sequencing om interacties en structuur in kaart te brengen.